W dniu 3 lutego 1468 roku odszedł Jan Gutenberg – złotnik, rzemieślnik i pionier sztuki drukarskiej, uznawany za ojca nowożytnej drukarki. Jego wkład w rozwój druku był nieoceniony. W tym roku obchodzimy 556. rocznicę jego śmierci, upamiętniając nie tylko zasługi dla rzemiosła, ale również wpływ, jaki wywarł na rozwój nauki i kultury.
Chociaż Jan Gutenberg jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci XV wieku, to o jego życiu i działalności zachowało się niewiele wiarygodnych źródeł.
Kim był Jan Gutenberg?
Urodził się około 1400 roku w zamożnej rodzinie mieszczańskiej w Moguncji. Niewiele informacji jest dostępnych na temat jego młodości i edukacji. W 1419 roku zmarł jego ojciec, a w 1433 roku matka. Po tych wydarzeniach w 1434 roku opuścił rodzinne miasto i osiedlił się w Strasburgu, gdzie zajmował się szlifowaniem kamieni szlachetnych.
Prawdopodobnie w 1444 roku opuścił Strasburg, a następnie wrócił do Moguncji, gdzie założył swoją pierwszą drukarnię w 1450 roku. W 1452 roku, dzięki współpracy z przedsiębiorcą Johannem Fustem, Gutenberg miał już dwie drukarnie. Wtedy rozpoczął ambitny projekt wydania drukiem 42-wierszowej Biblii, później znanej jako Biblia Gutenberga.
W kolejnych latach doszło do sporu między Gutenbergiem a Fustem, jednak dokładne rozstrzygnięcie tych konfliktów nie jest do końca jasne. Niektórzy historycy sugerują, że Gutenberg mógł stracić pracownię na rzecz Fusta, jednak nadal pozostawał aktywny w dziedzinie wydawniczej.
Wielki wynalazca druku
Często mylnie przypisuje się Gutenbergowi wynalezienie ruchomej czcionki, ale tak naprawdę chiński kowal Bi Sheng dokonał tego już w XI wieku. Jednak chiński wynalazek nie zdobył popularności z powodu słabej trwałości glinianych czcionek i skomplikowanego chińskiego pisma.
Przez kolejne lata wprowadzono kilka innowacji. W XIII wieku w Chinach doskonalono czcionki, zastępując gliniane drewnianymi. W Korei w XV wieku powstały metalowe czcionki.
Koncepcja wymiennej czcionki dotarła do Europy w tym samym stuleciu. Choć Laurens Janszoon Coster z Holandii uchodzi za jednego z pionierów, to nie ma jednoznacznych dowodów na pierwszeństwo. Jan Gutenberg, inspirowany poprzednikami, opracował swoją metodę konstruowania czcionek, osiągając najwyższą jakość typograficzną. To właśnie jemu przypisuje się zaszczyt być ojcem nowożytnego druku w Europie.
Jak działał jego wynalazek?
W latach 1440-1450 Jan Gutenberg opracował swoje przełomowe wynalazki, tworząc metalowe czcionki oraz nowatorski aparat do ich odlewania. Wykorzystując wymienne matryce, stworzył efektywne narzędzia, które umożliwiły mu założenie pierwszego dużego wydawnictwa w tej branży.
Niestety, czcionki używane przez Gutenberga nie przetrwały do naszych czasów, co uniemożliwia dokładną rekonstrukcję procesu ich produkcji. Jednak znane są metody wytwarzania matryc i stempli stosowane przez jego następców.
Klasyczna metoda produkcji czcionki obejmowała tłoczenie stalowego stempla, który potem był wyciskany w miedziany bloczek. Tak powstawała matryca, poddawana następnie szlifowaniu i umieszczana w aparacie odlewniczym. Dzięki temu można było odlane tysiące identycznych czcionek, a zecerzy mogli układać je w różne konfiguracje, tworząc ruchome formy drukarskie. Te formy służyły do przygotowania stron do druku, co stanowiło kluczowy element rewolucji drukarskiej.
556. rocznica śmierci
Jan Gutenberg do końca życia pozostał w Moguncji. Zmarł 3 lutego 1468 roku, a pochowano go w miejscowym kościele franciszkanów, który został jednak rozebrany w XVIII wieku. Z tego powodu grób Gutenberga nie zachował się do dnia dzisiejszego. Jego dziedzictwo jednak przetrwało, zostawiając trwały wpływ na historię druku i kultury.
