Deja vu - czym właściwie jest te specyficzne uczucie i skąd się bierze?

Doświadczyłeś kiedyś nagłego odczucia, że będąc w zupełnie nowym miejscu jest ci ono znane? Lub wrażenia, że już kiedyś prowadziłeś daną konwersację? Mówimy oczywiście o zjawisku déjà vu (dosł. już widziane), które odnosi się do uczucia, że już kiedyś doświadczyliśmy danej sytuacji.

Co zatem jest odpowiedzialne za jego powstawanie?

Mówi się, że uczucie to występuje u 60-80% ludzi. Obejmuje „rozpoznawanie” miejsc czy zdarzeń. Często odnosi się wrażenie, że możemy przewidzieć, co następnie się wydarzy. Nie potrafimy jednak określić, kiedy ta sytuacja miała już miejsce. Pomimo swojej popularności w kulturze, ze strony naukowej nie jest to dobrze rozumiane zjawisko. Pojawia się przelotnie i nie ma żadnych fizycznych dowodów oprócz oświadczenia osoby, która je przeżyła – dobrze znane: „właśnie miałem déjà vu”.

Geneza déjà vu

Ze względu na swoją wyjątkowość zjawisko doczekało się wielu teorii tłumaczących jego genezę. Najczęściej odnoszą się one do interwencji nadprzyrodzonych jak ingerencja aniołów czy reinkarnacja. Za tą drugą opowiadali się Arystoteles i Pitagoras. Źródłem uczucia będą wtedy wspomnienia zachowane z poprzedniego życia.

Inna teoria odwołuje się do istnienia światów równoległych. Wtedy to z nich płynęłoby przekonanie o znajomości sytuacji, która nie miała miejsca wcześniej.

Według Freuda zjawisko déjà vu jest jednym z mechanizmów, za pomocą którego dochodzi do bezpiecznego uświadomienia zagrażających dla ego treści. Bieżące doświadczenia jak gdyby „uaktywniają” nieświadome pragnienia i dzięki temu mogą się one rzeczywiście wydawać znajome.

Déjà vu w psychologii

Naukowcy podejmujący się badania zjawiska déjà vu skłaniają się ku psychologii. Umiejscawiają je w procesie poznawczym jakim jest pamięć. Nasze zjawisko będzie częścią przypominania i rozpoznawania. Choć może się to wydawać mylące to nie te same procesy. Są to dwie podstawowe formy odtwarzania/wydobywania informacji stosowane na co dzień. Przypominanie to proces, w którym sami przywołujemy odpowiedzi, natomiast rozpoznawanie to proces, w którym wybieramy odpowiedź spośród podanych informacji.

Déjà vu to zjawisko, gdy te dwa procesy występują rozłącznie. Jest to rozpoznawanie bez przypominania, ale dotyczące nie obiektu, ale całej sytuacji, lub ciągu wydarzeń.

Pozostałe zaburzenia tego procesu to:

Nieświadomy plagiat – przypominanie bez rozpoznawania; Odtwarzamy pewien zbiór informacji w przekonaniu, że jest on oryginalnym wytworem.

Paramnezja – rozpoznawanie bez przypominania; rozpoznajemy jakiś obiekt, ale nie możemy przypomnieć sobie, co to za obiekt.

Jamais vu (nigdy nie widziane) – rozpoznanie sytuacji doskonale znanej jako zupełnie nowej.

Déjà vu a choroby

Występowanie déjà vu było także łączone z chorobami psychicznymi i neurologicznymi. Pacjenci z padaczką (szczególnie skroniową) często doświadczają go na początku napadu. Naukowcy, więc sztucznie wywoływali taką samą aktywność mózgu jaka towarzyszy „aurze”, aby zbadać zjawisko. Wytłumaczyli je jako opóźnienie transmisji neuronalnej między oczami, uszami lub innymi narządami percepcyjnymi a centrami przetwarzania wyższego rzędu w mózgu.

W kontekście chorób psychicznych nie wykazano związku z déjà vu.

Jak dotąd nie posiadamy prostego wytłumaczenia na to, dlaczego występuje zjawisko déjà vu. Najbardziej prawdopodobne teorie z zakresu psychologii i neurologii są trudne do sprawdzenia. Technologia jednak ciągle się rozwija i być może już niedługo będziemy mogli zrozumieć sztuczki, które płata nam mózg.

Udostępnij: