Nasz obraz samych siebie kształtuje się pod wpływem wielu czynników, takich jak doświadczenia życiowe, charakter, otoczenie oraz nasze własne postrzeganie i przekonania.
- Postrzeganie swoich kompetencji – “Efekt bycia lepszym”. Czy to iluzja poznawcza?
- Jak przedstawiają się badania w tej kwestii?
Postrzeganie swoich kompetencji – “Efekt bycia lepszym”. Czy to iluzja poznawcza?
Nasz obraz samych siebie kształtuje się pod wpływem wielu czynników, takich jak doświadczenia życiowe, charakter, otoczenie oraz nasze własne postrzeganie i przekonania.
W psychologii istnieją pewne iluzje poznawcze, które wpływają na nasze myślenie. Przykładem jednej z tych iluzji jest pozytywne przecenianie własnych kompetencji. Wielu ludzi uważa, że są lepsi w pewnych dziedzinach, niż wskazywałyby na to obiektywne kryteria.
Jednym z popularnych przykładów tego zjawiska jest przekonanie wielu kierowców, którzy sądzą, że ich umiejętności jazdy są lepsze od przeciętnej. To typowy przykład tzw. „efektu bycia lepszym”, czyli iluzji poznawczej, która powoduje, że ludzie oceniają swoje zdolności jako wyższe, niż są one w rzeczywistości.
Dotychczas uznawano to zjawisko za uniwersalne, wynikające z ewolucyjnych mechanizmów przetrwania. Według tej interpretacji, pozytywne przecenianie własnych umiejętności pomaga w motywowaniu do angażowania się w nowe wyzwania i eksplorowanie otoczenia.
Jak przedstawiają się badania w tej kwestii?
W badaniach międzykulturowych profesor Shinobu Kitayama z Uniwersytetu Michigan podważa teorię o ewolucyjnie uwarunkowanych pozytywnych iluzjach w postrzeganiu własnej osoby. Według badań Kitayamy, ta pozytywna iluzja może być bardziej kulturowym artefaktem niż uniwersalnym mechanizmem ewolucyjnym. Próby reprodukcji efektu 'bycia lepszym niż przeciętnie' w grupach ze wschodniego kręgu kulturowego zakończyły się niepowodzeniem. Studenci w Japonii na przykład szacują, że około 50% ich rówieśników jest lepszych od nich pod względem różnych cech i umiejętności.
Badania neuropsychologiczne również wykazały, że niektóre grupy kulturowe nie wykształcają neuronalnych ścieżek odpowiedzialnych za pozytywne iluzje w samoocenie. Dodatkowo u osób z zachodniego kręgu kulturowego zaobserwowano dodatkową, automatyczną aktywność neuronalną, wzmacniającą odczuwane zadowolenie w obliczu pozytywnej informacji na temat samego siebie, czego nie zaobserwowano u osób z Azji wschodniej.
Profesor Kitayama twierdzi, że ta wzmacniająca zadowolenie aktywność neuronalna jest wynikiem kulturowego treningu mózgu. Pozytywny obraz samego siebie pomaga skutecznie funkcjonować w kulturze indywidualistycznej, gdzie wartość jednostki jest priorytetem. Z kolei w kulturach, gdzie nacisk kładzie się na przynależność grupową i harmonię relacji społecznych, obraz „ja” jest częściowo wynikiem obrazu grupy.
Różnice kulturowe mają ogromny wpływ na nasz mózg, co ma poważne konsekwencje. Badania wskazują, że w kulturach indywidualistycznych problemy z samooceną są czynnikiem ryzyka dla chorób psychicznych i fizycznych, a dotyczy to wyłącznie osób z zachodniego kręgu kulturowego.
