Od 1 listopada 2023 roku obowiązywać będą zmiany w prawie, które umożliwią świadczenie odpłatnych usług sąsiedzkich. Pomoc oferowana sąsiadom będzie mogła być wynagradzana przez gminę w formie pieniężnej. Dodatkowo, jako nieformalni opiekunowie społeczni mogą występować także osoby z sąsiedztwa, które nie posiadają kwalifikacji pracownika socjalnego.
- Pomoc sąsiedzka! Od 1 listopada usługi te będą płatne!
- Usługi sąsiedzkie: co wchodzi w ich zakres?
- Usługi sąsiedzkie: kto może skorzystać?
- Kto jest organizatorem usług sąsiedzkich?
- Usługi sąsiedzkie: ile można zarobić?
Pomoc sąsiedzka! Od 1 listopada usługi te będą płatne!
Nowe możliwości wynikające z niedawno uchwalonej nowelizacji ustawy o pomocy społecznej zmieniają oblicze pomocy sąsiedzkiej. Ustawa została opublikowana w Dzienniku Ustaw, a zgodnie z jednym z jej przepisów nowe regulacje dotyczące usług sąsiedzkich będą obowiązywać od 1 listopada 2023 roku.
Usługi sąsiedzkie: co wchodzi w ich zakres?
Samopomoc sąsiedzka i świadczone w jej ramach usługi sąsiedzkie nie są nowością w kontekście pomocy społecznej. Obecnie tego rodzaju usługi są realizowane w ramach różnorodnych projektów, często współfinansowanych ze środków unijnych, oraz programów takich jak „Korpus Wsparcia Seniorów”. W odpowiedzi na postulaty organizacji zajmujących się praktycznym stosowaniem przepisów dotyczących pomocy społecznej, proponuje się wprowadzenie podstawowych ram prawnych dotyczących usług sąsiedzkich do ustawy o pomocy społecznej, jako formy realizacji opieki nad potrzebującymi.
Zgodnie z dodatkowymi oraz zmienionymi przepisami w artykule 50 ustawy o pomocy społecznej, usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania mogą być teraz oferowane w formie usług sąsiedzkich.
Usługi sąsiedzkie obejmują wsparcie w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych oraz podstawową opiekę higieniczno-pielęgnacyjną. W ramach tych usług oferowana jest pomoc nie wymagająca specjalistycznej wiedzy ani kompetencji oraz, jeśli to konieczne i możliwe, zapewnienie kontaktów z otoczeniem.
Usługi sąsiedzkie: kto może skorzystać?
Podstawowo, usługi sąsiedzkie są adresowane do osób samotnych, co według przepisów oznacza, że taka osoba:
-
samotnie gospodaruje,
-
nie pozostaje w związku małżeńskim,
-
nie ma potomstwa ani rodziców w swoim gospodarstwie domowym.
Te kryteria stanowią podstawę dla nowej usługi sąsiedzkiej. Niemniej jednak ustawa daje gminie możliwość złagodzenia tych wymogów – jeśli samotna osoba jest w stanie płacić za usługę, to również małżonek lub bliski krewny tej osoby, o ile mieszka osobno, może świadczyć usługi sąsiedzkie za odpłatnością.
Niezwykle istotne jest to, że przy udzielaniu wsparcia w formie usługi sąsiedzkiej na nowych zasadach nie jest brane pod uwagę stan materialny przyszłego beneficjenta. Oznacza to, że w przypadku tej usługi nie mają zastosowania kryteria dochodowe.
Kto jest organizatorem usług sąsiedzkich?
Zgodnie z nowymi przepisami ustawy o pomocy społecznej, organizatorem usług sąsiedzkich jest odpowiednia gmina z uwagi na miejsce zamieszkania osoby korzystającej z tych usług lub uprawniony podmiot.
Osobą wykonującą usługi sąsiedzkie może być osoba, która spełnia następujące kryteria:
-
Jest pełnoletnia.
-
Nie jest członkiem rodziny osoby, której usługi sąsiedzkie są świadczone.
-
Nie jest oddzielnie zamieszkującym małżonkiem, wstępnym ani zstępnym osoby, na rzecz której usługi sąsiedzkie są świadczone.
-
Złożyła oświadczenie organizatorowi usług sąsiedzkich potwierdzające swoją zdolność psychofizyczną do świadczenia takich usług.
-
Zamieszkuje w najbliższej okolicy osoby, na rzecz której usługi sąsiedzkie są świadczone.
-
Ukończyła szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy.
-
Została zaakceptowana przez osobę, dla której usługi sąsiedzkie są świadczone.
-
Została zaakceptowana przez organizatora usług sąsiedzkich.
W przypadku braku ukończenia wymienionego szkolenia, obowiązek zorganizowania takiego kursu spoczywa na gminie, która jest odpowiedzialna za organizację usług sąsiedzkich.
W przypadku organizowania przez gminę usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich, rada gminy ma prawo określić szczegółowe warunki przyznawania tych usług, ich zakres oraz sposób rozliczania ich wykonywania w uchwale.
Rada gminy może również zdecydować o poszerzeniu grupy osób, dla których wsparcie w postaci usług sąsiedzkich będzie stanowić uzupełnienie opieki rodzinnej. W tej kategorii mogą znaleźć się także osoby wspólnie niezamieszkujące z korzystającym z usług, czyli partnerzy życiowi oraz krewni.
Niezależnie od tego, czy organizatorem usługi jest gmina czy inny podmiot działający na zlecenie gminy, jest on zobowiązany do przeprowadzenia szkoleń z zakresu pierwszej pomocy dla osób wykonujących usługi sąsiedzkie. Nowe regulacje przewidują, że osoba świadcząca usługi sąsiedzkie musi być akceptowana zarówno przez beneficjenta, czyli osobę korzystającą z tej pomocy, jak i przez organizatora usług sąsiedzkich. Celem tego jest usprawnienie procesu świadczenia wsparcia, choć nie oznacza to, że korzystający będzie bezwarunkowo zobowiązany do akceptacji osoby wskazanej przez organizatora. Zarówno obie strony muszą wyrazić zgodę na wybór konkretnej osoby świadczącej te usługi.
Osoba, która świadczy usługi sąsiedzkie, musi przedstawić organizatorowi oświadczenie potwierdzające swoje zdolności psychofizyczne do świadczenia tych usług. Dzięki tym nowym przepisom relacje między osobami świadczącymi pomoc a osobami korzystającymi z niej mają być bardziej efektywne i zgodne z oczekiwaniami obu stron.
Usługi sąsiedzkie: ile można zarobić?
Ustawa nakazuje uregulowanie wszystkich szczegółowych zasad dotyczących osób, które mogą ubiegać się o pomoc w formie nowej usługi sąsiedzkiej, poprzez uchwałę rady gminy.
Jednocześnie ustawa wprowadza zastrzeżenie, zgodnie z którym nie wymaga się określania sytuacji dochodowej i majątkowej osób i rodzin ubiegających się o usługę sąsiedzką oraz podczas aktualizacji rodzinnego wywiadu środowiskowego w przypadku korzystania z tych usług.
W praktyce, w przypadku realizacji przez gminę usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich, rada gminy w uchwale określającej szczegółowe warunki przyznawania i odpłatności za usługi opiekuńcze oraz szczegółowe warunki zwolnienia od opłat i procedury ich pobierania, ustala również szczegółowe kryteria przyznawania usług sąsiedzkich.
W przypadku nowych usług sąsiedzkich, ustawodawstwo daje gminom elastyczność w ustalaniu zasad ich przyznawania oraz sposobu ich świadczenia. Gmina będzie miała możliwość decydowania, czy te usługi będą uzupełniać opiekę świadczoną przez opiekunki środowiskowe, czy też będą przyznawane w pierwszej kolejności osobom, które w ogóle nie korzystają z usług opiekuńczych.
Gmina będzie również miała prawo określenia wymiaru usług sąsiedzkich, który może być wyznaczony jako minimalny lub maksymalny, oraz zakresu tych usług, zakładając, że czynności wykonywane w ramach tej usługi nie będą wymagały specjalistycznych kwalifikacji.
Co więcej, gmina będzie miała możliwość określenia szczegółowego sposobu rozliczania świadczenia usług sąsiedzkich, czy to ryczałtowo, czy też za godzinę pracy. Ponadto, gmina będzie mogła zdecydować, czy chce zlecać organizację tych usług organizacjom społecznym na swoim terenie.
W projektowanej ustawie precyzuje się, że organizatorem usług sąsiedzkich jest gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania osoby korzystającej z tych usług lub uprawniony podmiot. W zależności od indywidualnych potrzeb i możliwości, gmina będzie również mogła decydować o formie współpracy z sąsiadami świadczącymi pomoc (w większości przypadków umowa zlecenia będzie podstawą takiej współpracy).
Zasady wszystkich tych świadczeń są uregulowane w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901).
