Urojenia w związku, w pracy, w rodzinie – jak reagować mądrze?

Ramona
.31 marca 2025 11:04

Wyobraź sobie, że ktoś z twoich bliskich zaczyna zachowywać się inaczej. Mówi rzeczy, które brzmią dziwnie. Twierdzi, że jest śledzony, że znajomi knują przeciwko niemu albo że jego ciało zaczyna się zmieniać w niepokojący sposób. Z pozoru wszystko wygląda normalnie – nadal chodzi do pracy, robi zakupy, rozmawia. Ale coś jest nie tak. Coraz częściej jego słowa wywołują niepokój. I pojawia się pytanie: czy to jeszcze dziwne przekonania, czy już coś znacznie poważniejszego? W ludzkim umyśle mogą rozgrywać się rzeczy, które trudno sobie wyobrazić. Niektóre z nich mogą być pozornie logiczne, przekonujące, a jednak całkowicie oderwane od rzeczywistości. To właśnie one stanowią jedno z najbardziej niebezpiecznych zjawisk w świecie zdrowia psychicznego – choć często długo pozostają niezauważone.

Czym są urojenia?
Rodzaje urojeń
Skąd biorą się urojenia?
Jak rozpoznać, że ktoś doświadcza urojeń?
Jak diagnozuje się urojenia?
Leczenie urojeń – czy to możliwe?

Czym są urojenia?

Urojenia to fałszywe przekonania, które osoba uznaje za prawdziwe, mimo że nie mają one potwierdzenia w rzeczywistości. Nie da się ich skorygować za pomocą logicznych argumentów czy dowodów – osoba doświadczająca urojeń jest głęboko przekonana o ich prawdziwości. Co istotne, urojenia nie są zwykłymi fantazjami ani błędnymi przekonaniami – mają one charakter patologiczny i są objawem zaburzeń psychicznych, najczęściej psychoz.

W odróżnieniu od marzeń czy wyobrażeń, które człowiek kontroluje i rozróżnia od rzeczywistości, urojenia są odbierane jako absolutnie prawdziwe. To właśnie ten brak krytycyzmu wobec treści urojenia stanowi o jego niebezpieczeństwie – zarówno dla osoby chorej, jak i jej otoczenia.

Rodzaje urojeń

Istnieje wiele klasyfikacji urojeń, a ich treść bywa różnorodna. Najczęściej występują:

Urojenia prześladowcze – chory wierzy, że ktoś go śledzi, podsłuchuje, chce skrzywdzić lub zaszkodzić. To jedne z najczęstszych urojeń, szczególnie w schizofrenii paranoidalnej.
Urojenia wielkościowe – osoba jest przekonana, że ma wyjątkowe zdolności, wpływy, misję do spełnienia lub jest kimś bardzo ważnym (np. wybrańcem, geniuszem, boską istotą).
Urojenia odnoszące – chory interpretuje neutralne wydarzenia jako odnoszące się bezpośrednio do niego (np. uważa, że rozmowa w telewizji dotyczy jego osoby).
Urojenia zazdrości – przekonanie, że partner zdradza, mimo braku dowodów i zaprzeczeń.
Urojenia hipochondryczne – fałszywe przekonanie o posiadaniu poważnej choroby mimo braku obiektywnych symptomów.
Urojenia nihilistyczne – osoba wierzy, że nie istnieje, jest martwa albo że świat uległ zagładzie.
Urojenia somatyczne – chory uważa, że jego ciało jest zdeformowane, uszkodzone lub że ma obce obiekty w organizmie.

Skąd biorą się urojenia?

Przyczyny powstawania urojeń są złożone. Często wiążą się z zaburzeniami funkcjonowania mózgu oraz zaburzeniami psychicznymi, takimi jak:

schizofrenia (szczególnie postać paranoidalna),
zaburzenia urojeniowe (tzw. paranoja),
zaburzenia afektywne dwubiegunowe (zwłaszcza w fazie manii lub depresji psychotycznej),
otępienia, np. choroba Alzheimera,
uzależnienia od substancji psychoaktywnych, np. alkohol, amfetamina, LSD.

Nie bez znaczenia są też czynniki genetyczne, środowiskowe i osobowościowe. Przewlekły stres, izolacja społeczna, traumy czy zaburzenia lękowe mogą sprzyjać rozwojowi zaburzeń psychicznych, w których urojenia odgrywają istotną rolę.

Jak rozpoznać, że ktoś doświadcza urojeń?

Osoba z urojeniami zazwyczaj nie zdaje sobie sprawy, że jej przekonania są nieracjonalne. Może jednak zdradzać niepokojące symptomy:

silna podejrzliwość wobec bliskich i otoczenia,
izolowanie się od rodziny i przyjaciół,
interpretowanie zdarzeń w dziwny, nielogiczny sposób,
nagłe zmiany w zachowaniu, rutynie, stylu życia,
reakcje nieadekwatne do sytuacji (np. ucieczka, agresja, ataki paniki),
uporczywe mówienie o jednym temacie (np. teoriach spiskowych, byciu prześladowanym),
brak zaufania do lekarzy i terapeutów, przekonanie o spiskach i manipulacji.

W skrajnych przypadkach urojenia mogą prowadzić do zachowań niebezpiecznych – autoagresji, przemocy lub prób samobójczych.

Jak diagnozuje się urojenia?

Diagnoza urojeń wymaga specjalistycznej oceny psychiatrycznej. Lekarz analizuje:

wywiad z pacjentem (jeśli to możliwe),
relacje od bliskich lub opiekunów,
zachowanie i sposób wypowiadania się,
poziom kontaktu z rzeczywistością (tzw. insight),
obecność innych objawów (np. omamów, zaburzeń nastroju).

Pomocne mogą być również badania neuroobrazowe (np. MRI), testy neurologiczne i psychologiczne, a także wykluczenie innych schorzeń, które mogą dawać podobne objawy (np. nowotwory mózgu, choroby metaboliczne).

Leczenie urojeń – czy to możliwe?

Leczenie urojeń zależy od ich przyczyny. Zazwyczaj obejmuje:

farmakoterapię – przede wszystkim leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki), które pomagają złagodzić objawy i przywrócić kontakt z rzeczywistością,
psychoterapię – w szczególności terapię poznawczo-behawioralną, która pomaga pacjentowi rozpoznawać zniekształcenia myślenia i lepiej radzić sobie z emocjami,
wsparcie środowiskowe – edukacja rodziny, grupy wsparcia, regularny kontakt z terapeutą.

Wczesna diagnoza i rozpoczęcie leczenia znacząco zwiększają szanse na odzyskanie stabilności psychicznej i poprawę jakości życia. Nieleczone urojenia mogą natomiast prowadzić do pogłębienia choroby i poważnych konsekwencji społecznych i zdrowotnych.